Χαίρε, Μάρτυς Δημήτριε

Οι τρείς πρώτοι ψαλμοί του Ψαλτηρίου, δηλαδή, ο τρίψαλμος λεγόμενος, Μακάριος Ανήρ – Ίνα τι εφρύαξαν έθνη – Κύριε, τι επληθύνθησαν, αποτελούν την α΄ στάση του Α΄ Καθίσματος του Ψαλτηρίου. Μελοποιημένοι οι στίχοι μας παραδίδονται από την Βυζαντινή περίοδο και πιο συγκεκριμένα από τα μέσα του ιδ΄ αιώνα. Οι δύο πρώτοι στίχοι, που περιέχονται στον ψηφιακό δίσκο, φέρονται σε μεγάλο μέρος της χειρογράφου παραδόσεως ως μέλη αρχαία, αγνώστου συνθέτου. Η έρευνα και η ταυτοποίηση των συνθέσεων όμως στους μουσικούς κώδικες μας φανέρωσε τον συνθέτη τους που είναι ο περίφημος λαμπαδάριος του ευαγούς βασιλικού κλήρου Μανουήλ ο Χρυσάφης (μέσα ιε΄ αιώνα).

Ο μελοποιός των επόμενων δύο μελοποιημένων στίχων, Ὀδόντας ἁμαρτωλῶν συνέτριψας…, και Ἀξίωσον ἐπιτυχεῖν… είναι ο Γεννάδιος εξ Αγχιάλου (ιζ΄ αιώνα), ο οποίος έχει τονίζει μουσικά εξ ολοκλήρου την Β΄ και Γ΄ στάση του Ψαλτηρίου. Το αξιοσημείωτο στο σημείο εδώ είναι ο τελευταίος στίχος, ο οποίος είναι εξωψαλμικός και ζητά την σωτηρία των πιστών μέσα από τις ευχές του εορταζομένου Ιεράρχου.

Το Κεκραγάριο με την Στιχολογία είναι τονισμένο σε ήχο Β΄ από τον Πέτρο Πελοποννήσιο (1740-1778), και περιέχεται στο πρώτο έντυπο μουσικό βιβλίο που εκδόθηκε το 1820 από τον Πέτρο τον Εφέσιο στο Βουκουρέστι.

Τα δύο Προσόμοια που ακολουθούν: Ποίοις εὐφημιῶν ἄσμασιν…, – Ποίοις οἱ γηγενεῖς…, είναι τονισμένα στον Β΄ ήχο. Το πρώτο ακολουθεί το μέλος που μας παρέδωσε ο Ιάκωβος ο Πρωτοψάλτης και περιέχεται στο Ειρμολόγιο του Πέτρου Πελοποννησίου, ενώ η δεύτερη διασκευασμένη εκδοχή είναι τονισμένη από τον Αγιορείτη ιερομόναχο Δανιήλ Κατουνακιώτη (1846-1929), γέροντα της περιφήμου αδελφότητος των Δανιηλαίων του Αγίου Όρους.

Τα επόμενα δύο Προσόμοια, Χαίροις ὁ ὑψηλότατος νοῦς…, – Χαίροις θεολογίας βυθός… είναι μελοποιημένα σε ήχο πλάγιο α΄, στη σύντομη εκδοχή του Ειρμολογίου που όπως μας το παρέδωσε ο Πέτρος ο Βυζάντιος (μέσα ιη΄- 1808).

Το Δοξαστικό των Αποστίχων Ἡ γρήγορος γλῶσσα…, είναι σύνθεση του Χουρμουζίου Χαρτοφύλακος, ενός των τριών εφευρετών του νέου συστήματος καταγραφής της Ψαλτικής Τέχνης. Περιλαμβάνεται στο βιβλίο του που εκδόθηκε στη Θεσσαλονίκη το 1901 και καταγράφονται όλα τα Δοξαστικά των Αποστίχων κατά μουσική μίμηση του Δοξασταρίου του Ιακώβου Πρωτοψάλτου.

Η Α΄ και Γ΄ Ωδή του Κανόνα του Αγίου Γρηγορίου είναι ποίημα του υμνογράφου Γερασίμου του Μικραγιαννανίτου και τονισμένη τονισμένη κατά τον Ειρμό Ανοίξω το στόμα μου… σε ήχο δ΄, στο μέλος του Πέτρου του Βυζάντιο. Το μέλος των Ειρμών ανθολογείται στο Ειρμολόγιο που εξέδωσε ο Χουρμούζιος Χαρτοφύλακας το 1824 στην Κωνσταντινούπολη.

Το Κοινωνικό της εορτής της Μεταμορφώσεως, Ἐν τῷ φωτὶ τῆς δόξης σου…, συμπεριλήφθηκε στον ψηφιακό δίσκο με αφορμή αφ΄ ενός την θεολογία την οποία ανέπτυξε ο Άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς περί του ακτίστου φωτός και αφ΄ ετέρου την μελοποίηση του στίχου από τον λαμπαδάριο του ευαγούς βασιλικού κλήρου τον Μανουήλ Χρυσάφη (μέσα του ιε΄ αιώνα). Είναι τονισμένο σε ήχο βαρύ.

Τέλος, παραθέτουμε το Απολυτίκιο του Αγίου Γρηγορίου του Παλαμά σε ήχο πλ δ΄ κατά τριφωνία.